Kể từ khi công nghệ blockchain xuất hiện vào năm 2008 và sau đó là sự ra đời của đồng tiền điện tử đầu tư trên thế giới – Bitcoin vào năm 2009 cho tới thời điểm hiện tại khi mà Crypto đang dần khẳng định vị thế của mình trên thị trường tài chính, đặc điểm khác biệt chính của nó luôn là tính phi tập trung. Điều này có nghĩa là Crypto sẽ không chịu sự kiểm soát của các tổ chức như chính phủ hay ngân hàng trung ương nữa mặc dù vẫn đây vẫn là một thị trường non trẻ và mang tính đầu cơ cao, nhưng tương lai của Crypto đang dần được hình thành và chấp nhận rộng rãi trên thế giới với sự bùng nổ mạnh mẽ trong 2 năm vừa qua.
Lấy cảm hứng từ tính phi tập trung của Crypto, vào năm 2016 một nhóm các nhà phát triển đã nghĩ ra ý tưởng về một tổ chức tự trị phi tập trung (Decentralized Autonomous Organization – DAO) nhằm nâng cao sức mạnh của một tập thể cộng đồng. Mặc dù khái niệm này ra đời cũng đã lâu nhưng mới chỉ nổi lên vào khoảng thời gian nửa cuối 2021 và còn khá non trẻ. Hôm nay mình sẽ phân tích những đặc điểm của DAO để anh em cùng nắm nhé.
DAO là gì?
DAO – Decentralized Autonomous Organization là tổ chức tự trị phi tập trung, tức là nó do bản thân cộng đồng lãnh đạo mà không có người đứng đầu hay cơ quan trung ương nào. Khác với các tổ chức và công ty truyền thống như Facebook, Tesla,.. DAO áp dụng sự phát triển của công nghệ blockchain để xây dựng hệ thống của mình dựa trên các bộ quy tắc được mã hóa bằng các node và smart contract. Do đó, các DAO có thể tự hoạt động một cách độc lập, minh bạch bởi cộng đồng và loại bỏ hoàn toàn sự kiểm soát của các cơ quản lý, tạo ra một cấu trúc thực sự mang tính phi tập trung (Decentralized).
Để nói một cách dễ hiểu thì anh em hay tưởng tượng DAO giống như là một công ty trực tuyến trên internet do các thành viên trong đó cùng sở hữu và quản lí. Họ sẽ có những tài sản trong công ty mà không một ai có quyền tiếp cận hay sử dụng nếu không có sự cho phép của cộng đồng. Những quyết định được đưa ra bằng cách đề xuất và biểu quyết để đảm bảo rằng tất cả mọi người đều có tiếng nói của mình.
DAO vốn là một chủ đề đang dần được áp dụng rộng rãi hiện nay, từ những giao thức trong các DApps áp dụng cơ chế quản trị on-chain cho đến các cộng động trong nhiều linh vực khác nhau. Đặc điểm chung là các thành viên trong một DAO đều có quyền tiếp cận và tham gia vào các hoạt động quản trị. Khi một DAO được triển khai, nó không chịu sự kiểm soát của bất cứ bên nào mà được điều chỉnh bởi cộng đồng tham gia.
Bối cảnh ra đời
Ở thời điểm hiện tại, công nghệ blockchain đang ngày càng phát triển mạnh mẽ và các ứng dụng của nó cùng với tính phi tập trung đang thể hiện những ưu điểm so với các vấn đề mà nền tài chính truyền thông đang mắc phải. Trong đó DAO đang dần nổi lên như một giải pháp nhằm nâng cao sức mạnh của cộng đồng và tính phi tập trung mặc dù đã ra đời từ 2016, để lý giải cho điều này chúng ta có thể xem xét đến các vấn đề sau:
Đầu tiên là cán cân quyền lực, khi mà các tổ chức tài chính truyền thống cũng như là chính phủ các nước đang nắm quá nhiều quyền lực trong nhiều lĩnh vực không chỉ riêng tài chính và có những hành động lạm dụng sức mạnh trong tay để trục lợi và kiểm soát người dùng. Chính điều này đã thúc đẩy sự phát triển của tính phi tập trung trong các lĩnh vực nhằm giành lấy những quyền lợi vốn có của người dùng.
Tiếp theo đó có thể thấy được sự bùng nổ của thị trường Crypto trong quãng thời gian vừa qua điên rồ đến mức nào, sau một mùa đông kéo dài 2018, toàn thị trường đã cho thấy trở lại mạnh mẽ với những làn sóng khổng lồ như DeFi, NFT, GameFi,… và thậm chí vào thời điểm BTC lập đỉnh tháng 11/2021 vốn hóa của thị trường đã vượt mốc 3000 tỷ USD, một con số thật sự đáng kinh ngạc so với một thị trường còn non trẻ như Crypto. Chính vì vật không khó để thấy rằng các DAO liên tục được xuất hiện với sự tham gia của nhiều bên để giúp đỡ lẫn nhau về kinh nghiệm, nguồn vốn, quan hệ và nhiều yếu tố khác.
Có thể kể đến một điểm nhấn nổi bật trong mảng DAO năm 2021 vừa qua là sự thành lập của Constitution DAO – một DAO được thành lập với mục đích đấu giá một trong 13 bản sao của hiến pháp Hoa Kỳ. Nghe thì tưởng như đùa, nhưng dù không thành công nhưng Constitution DAO đã cho thấy một bước tiến lớn trong lĩnh vực này, một ví dụ cho thấy sức mạnh của cộng đồng cùng chung tay vì một mục đích.
Ở thời điểm hiện tại đang có hơn 100 DAO khác nhau quản lý lượng tài sản lên đến con số hơn 10 tỷ USD, các DAO trải dài trên nhiều mảng như: Grant DAOs, Protocol DAOs, Investment DAOs, Social DAOs, Service DAOs,….
Tại sao chúng ta lại cần DAO?
Một câu hỏi khá hay, tại sao chúng ta lại cần một hệ thống như DAO? Có một trường phái tư tưởng nêu lên quan điểm rằng, con người ta có những hành động sai trái không phải vì bản chất xấu xa mà bởi vì họ hoạt động trong một tổ chức đã trao cho họ quá nhiều quyền lực để có thể lạm dụng. Họ có thể có những hành vi gây bất lợi đối với lợi ích của tổ chức bởi vì lòng tham, danh vọng và nhiều lí do khác. Chính vì vậy mà DAO là một giải pháp khá hợp lí để phân phối quyền quyết định vào tay cộng đồng và giảm thiểu thời gian vận hành nhờ cơ chế tự động dựa trên các mã node và bộ quy tắc có sẵn.
Bản chất đằng sau việc hình thành nên các DAO có thể nói là sự ngờ vực về quyền kiểm soát của con người, khi tham gia vào một tổ chức với một ai đó có liên quan đến tiền bạc đòi hỏi một người phải có niềm tin rất lớn đối với những người đang làm việc cùng, nhưng điều đó thật khó nếu mọi thứ chỉ diễn ra trên Internet và gần như không hề quen biết nhau từ trước. Với DAO, sự minh bạch trong hệ thống với các quy tắc được cộng đồng thống nhất có thể mở ra nhiều cơ hội cho sự hợp tác và quản lí của nhiều cộng đồng trên thế giới.
Việc áp dụng game theory, tức là mọi người tham gia nắm giữ một phần của DAO, do đó họ sẽ lựa chọn những đề xuất giúp phát triển DAO, những đề xuất được đưa ra cũng phải được cân nhắc để tạo ra lợi ích cho số đông.
Cuối cùng là sự tự động và minh bạch trong hệ thống quản lý cũng là một ưu điểm nổi bật có thể kể đến trong DAO.
Hạn chế còn tồn tại của DAO
Mặc dù có rất nhiều ưu điểm nổi bật để chứng tỏ sự cần thiết của mình, các DAO hiện tại vẫn còn gặp rất nhiều vấn đề liên quan đến quy chế pháp lý, cách vận hành, cơ sở hạ tầng cũng như rủi ro bảo mật liên quan đến smart contract. Có thể kể đến một vài vấn đề như:
Smart contract
Một khi DAOs đã được triển khai thì rất khó thể thay đổi, các hoạt động phải diễn ra như đúng những gì quy định ở smart contract. Chính vì vậy mà tính bảo mật của smart contract cũng là một vấn đề quan trọng cần phải được quan tâm, điển hình là sự kiện lịch sử “The DAO Hack” – một trong vụ tấn công được coi là lớn nhất trong lịch sử tiền điện tử. Kết quả của sự kiện này là Ethereum đã chia thành 2 chuỗi sau một đợt hard fork, là thứ mà hiện nay chúng ta gọi là Ethereum blockchain và Ethereum Classic (ETC).
Pháp lý
Ở thời điểm hiện tại khung pháp lý dành cho DAO thật sự chưa rõ ràng. Nếu DAO không có tính thuyết phục về pháp lý sẽ tạo ra 01 rào cản lớn đối với việc áp dụng DAO bởi người tham gia sẽ phải chịu trách nhiệm về mặt pháp lý nếu có sự cố xảy ra.
Rào cản
Việc các DAO cho phép thực hiện biểu quyết đối với các vấn đề chung cũng có những mặt hạn chế nhất định. Ví dụ đối với những vấn đề mang tính học thuật và phức tạp thì có thể phần lớn những người tham gia sẽ không hiểu được những vấn đề cũng như hậu quả đối với lá phiếu của mình. Điều này có thể dẫn đến những quyết định sai lầm gây ảnh hưởng đến sự phát triển của DAO.
Vấn đề nắm quyền
Bất chấp đặc điểm nổi bật của một DAO phải là tính phi tập trung và sự phân quyền minh bạch thi thực trạng của một số DAO hiện nay là phần lớn người tham gia vẫn sẽ đặt niềm tin vào nhóm người đã thành lập nên DAO cũng như mục đích và quy tắc chung của nó. Nhóm người này được tin cậy để đưa ra những quyết định quản trị phù hợp với mục tiêu phát triển của DAO, điều này có thể giúp giải quyết một số vấn đề mình kể trên nhưng đồng thời cũng sẽ đi ngược lại với mục đích thuần túy ban đầu của 1 DAO.
Bên cạnh đó thì việc mất cần bằng trong biểu quyết ví dụ như một thành viên hold nhiều token hơn các thành viên khác sẽ có quyền biểu quyết cao hơn cũng là một vấn đề nan giải bởi nó tạo ra một cảm giác hơi “centralized”.
Các loại hình DAO
Tuy các DAO có thể được phát triển trong nhiều lĩnh vực khác nhau, nhưng nhìn chung ta có thể chia chúng thành hai loại chính:
Token-Based DAO
Đúng như tên gọi, native token đóng một vai trò rất quan trọng đối với sự vận hành của loại DAO này. Có thể nói đây là loại hình DAO phổ biến nhất ở thời điểm hiện tại khi mà thị trường Crypto đang có những bước phát triển mạnh mẽ hơn bao giờ hết.
- Đối với các mạng lưới blockchain theo cơ chế POW như Bitcoin, Ethereum: Các thợ đào sẽ đóng vai trò đảm bảo tính bảo mật cho mạng lưới để nhận lại token thưởng.
- Đối với các DApps hay Protocols như Maker DAO, Uniswap, Sushiswap…thì các token holders có quyền biểu quyết cho các quyết định trong DAO.
Ưu điểm chính của mô hình DAO này là khả năng mở rộng khá cao khi bất kỳ ai cũng có thể sở hữu token, tuy nhiên điều đó lại gây khó khăn trong việc tận dụng nguồn lực và đi đến những thống nhất chung.
Organization (Shared-based DAO)
Organization (Shared-based DAO) là mô hình DAO đại diện cho một nhóm, tổ chức có chung mục tiêu trong một lĩnh vực nào đó, điển hình như các Ventures DAO tập trung vào việc đầu tư. Các thành viên sẽ dùng cổ phần đại diện để biểu quyết hoạt động của tổ chức.
Khác với Token-based DAO khi mà bất cứ ai cũng có thể tiếp cận đến token và tham gia vào DAO, Shared-based DAO thường yêu cầu người tham gia đáp ứng một điều kiện nào đó. Mô hình này có ưu điểm là dễ quản lý và có khả năng tập trung nguồn lực cao nhưng lại gặp khó khăn trong việc mở rộng. Loại hình DAO này thường được sử dụng đối với các quỹ từ thiện, CLB đầu tư,…
Tiềm năng phát triển của các DAO
Trong khoảng thời gian vừa qua, các DAO đã cho thấy sự phát triển mạnh mẽ với sự xuất hiện ở nhiều lĩnh vực khác nhau cùng hàng trăm dự án mới, điều này cho thấy tiềm năng rộng lớn của việc áp dụng các mô hình DAO.
Miếng bánh ngọt DeFi, nơi hiện đang có lượng TVL xấp xỉ ở mức 200 tỷ USD, mô hình DAO cũng đang được áp dụng khá rộng rãi khi trong số top các dự án hiện nay, hầu như đều được quản trị bởi cộng đồng theo model Token-based DAO, nó dường như đã trở thành thành phần không thể thiếu đối với những Protocol DeFi đang trên đà tăng trưởng.
DAO còn được xem như là một làn sóng khổng lồ tiếp theo của thị trường Crypto với sự ủng hộ đến từ nhiều nhân vật nổi tiếng như tỷ phú Mark Cuban, nếu như 2020 là năm bùng nổ của DeFi, 2021 là làn sóng điên cuồng NFT thì rất có thể 2022 sẽ là sự phát triển mạnh mẽ của các DAO.
