Fair Launch là gì ?
Có một thực trạng đang xảy ra rằng quyền lợi của user đang ngày càng bị xem thấp đi, tokenomic của các dự án thường phân bổ phần lớn allocation cho các VCs, team hay đội ngũ developer. Cộng thêm, mức giá mua giữa VCs và users thường có mức chênh lệch khá lớn.
Các yếu tố đã làm nên một sự “nổi giận” từ phía của các user, các nhà đầu tư nhỏ lẻ. Cần phải khẳng định rằng, chính user hay người ủng hộ là yếu tố quyết định nên sự thành công của một dự án. Nhưng trớ trêu thay, quyền lợi của họ lại vô cùng thấp và đi kèm với rủi ro khi phải trông xem liệu các VCs có “xả lên đầu” mình hay là không.
Trong bối cảnh trên, mô hình Fair launch xuất hiện như là giải pháp cứu cánh. Vậy Fair launch là gì ?
Một dự án theo mô hình fair launch sẽ có tokenomic dành phần lớn hoặc 100% allocation cho cộng đồng. Sẽ không có token pre-mint hay token được bán cho các quỹ đầu tư sớm. Để sở hữu, người dùng phải tham gia vào hoạt động của giao thức, như mining, farming. Đây là cách duy nhất để sở hữu token, với user và kể cả quỹ hay đội ngũ phát triển. Vậy, có thể hiểu từ “fair launch” ở đây để chỉ sự công bằng hơn trong cơ chế phân bố tokenomic của dự án.
Đặc điểm
Ưu điểm
Có thể xem như Fair Launch là một mô hình hướng hoàn toàn lợi ích đến với cộng đồng.
Cộng đồng nắm giữ allocation lớn
Như đã được đề cập ở phần trước, các dự án theo mô hình fair launch thường dành phần lớn, đôi khi là cả 100% tokenomic dành cho cộng đồng. Sẽ không có token nào được phân bổ cho đội ngũ phát triển, developers, marketing hay cả các quỹ đầu tư. Nhờ đó mà nỗi lo bị xả token đã không còn nữa
Quyền quản trị
Nhờ nắm giữ một lượng allocation lớn. Quyền quản trị, biểu quyết của dự án cũng sẽ thuộc về cộng đồng. Các cuộc bỏ phiếu sẽ được diễn ra để quyết định tương lai của dự án.
Tăng TVL cho dự án
Các giao thức sử dụng fair launch thường yêu cầu người dùng Add LP hoặc farming để nhận token reward của dự án. Nhờ vậy, TVL của các dự án fair launch thường có mức tăng trưởng rất cao và rất nhanh.
Nhược điểm
Song, cơ chế này vẫn có vài nhược điểm nhất định
Đội ngũ phát triển không nắm giữ token
Vì cộng đồng đã nắm giữ hết allocation, dẫn đến tình trạng “tay trắng” của đội ngũ đứng sau của một dự án. Điều này thoạt nghe có vẻ không có gì nghiêm trọng, nhưng, hãy thử nghĩ lại. Một đội ngũ không lương sẽ khó để có động lực làm việc. Hoặc trong trường hợp muốn audit cho dự án. Dev cũng không có tiền mà phải chờ cộng đồng biểu quyết để lấy chi phí từ treasury của dự án. Điều này làm thiếu đi tính tức thời của dự án.
No investor, no connection
Thật vậy, đôi khi vai trò của các quỹ đầu tư không chỉ đơn thuần “đầu tư rồi xả”. Họ chính là những cố vấn đặc biệt, là phương thức kết nối giúp đưa dự án ra với thế giới để có thể tìm kiếm khách hàng hay thậm chí là định vị thương hiệu của họ.
Với fair launch, dự án chỉ có thể “một tay ta làm nên tất cả”, không có sự hỗ trợ nào từ các VCs. Do đó, yêu cầu tiềm lực của đội ngũ phải đủ lớn để làm thay các việc này.
Các dự án đã fair launch đang ra sao
Phải nói rằng, fair launch như là một cao dao 2 lưỡi. Phần lớn trong số đó đã thất bại, với nguyên nhân được nêu ở phần nhược điểm trên. Duy có một dự án thành công rực rỡ nhất, đó là
Yearn Finance
Là kẻ tạo nên “Trend Fair Launch”, tính cho đến nay, Yearn vẫn chứng minh được vị thế của mình là dự án fair launch thành công nhất. Token YFI của dự án đã có mức tăng trưởng từ mức $900 cho đến $19K, và đã có thời điểm đạt ATH $82.745. Doanh thu hằng năm của giao thức đạt 109 triệu USD.
Ban đầu, 30.000 token YFI hoàn toàn không được mint trước hay bán allocation cho các VCs. Nhưng sau này, team đã nhận một khoản đầu tư và có chia 1 phần nhỏ dành cho các quỹ tham gia vào.
Dù là thế, điều gì đã khiến cho Yearn Finance sóng sót và phát triển bứt phá hơn các “đồng môn” ? Theo suy nghĩ của mình, chính nhờ tiềm lực của đội ngũ là chìa khóa quyết định điều này. Hay ở đây, người mình muốn nói đến chính là Andre Cronje với biệt danh “Bố già DeFi”. Sự thông minh, mối quan hệ của ông đã ảnh hưởng không nhỏ lên sự thành công của Yearn cho đến ngày hôm nay.
Pangolin
Một case study khác về fair launch là sàn dex đầu tiên của hệ sinh thái Avalanche: Pangolin. Cũng chọn fair launch làm cơ chế cho mình, ở giai đoạn đầu, Pangolin cũng đạt được sự tăng trưởng thần tốc nhờ cơ chế trên. TVL của Pangolin lập tức leo lên top 2 của hệ, chỉ đứng sau BenQi – nền tảng lending & borrowing. Đội ngũ phát triển của dự án vốn tách từ Ava Labs. Nhiêu đó là đủ để bao người dùng tin rằng chắc chắn dự án sẽ thành công.
Và thế là, bẫng đi một thời gian, token $PNG của dự án chỉ cắm đầu. Nguyên nhân là do token PNG đang được đào ra quá nhanh, quá nhiều. Trong khi dự án lại chưa có nhiều use case cho PNG. Tất cả đã kết lại 3 chữ, đó là: “Xả và xả”.
Vì lẽ đội ngũ đứng sau không có đủ tiềm lực, kinh nghiệm hay thậm chí là kinh phí để xử lý các vấn đề. Pangolin gần như chẳng thể vực dậy, mà chỉ sống thấp thỏi dưới cái bóng quá lớn của người đàn em Trader Joe để lại.
Fair launch hoàn hảo sẽ như thế nào ?
Với góc nhìn từ cá nhân mình, để một dự án có thể tiếp cận fair launch, cần có:
- Một đội ngũ thực sự mạnh mẽ, quyết cống hiến cho dự án: Đây là yếu tố tiên quyết
- Tokenomics nên chia 1 phần nhỏ cho các VCs có tham gia phát triển, hỗ trợ phát triển
- Không là một bản folk, mà phải có cơ chế riêng: Điều này cho thấy đội ngũ thực sự tâm huyết với dự án
- Tập trung educate cộng đồng: Một cộng đồng thông minh cũng không kém phần quan trọng
Có một điểm có thể bạn chưa biết rằng: Hầu hết đội ngũ của team đều vẫn có token, nhưng bằng cách họ sẽ mua token sớm khi vừa được lên sàn. Điều này cũng đặt ra câu hỏi cho mình liệu tính công bằng trong chữ “fair” có đang bị coi nhẹ bởi nhà phát triển ?
Ngoài ra, hiện tại đang có rất nhiều dự án DAO xuất hiện với mô hình fair launch nhưng không công bố. Đó là mô hình, bạn sẽ contribute ETH hoặc USDT, để dự án mint token và airdrop lại cho bạn. Một vài DAO đã phát triển với hình thức đó, như ConstitutionDAO (People), CultDAO,…
Kết luận
Với suy nghĩ của mình, Fair Launch không phải là mô hình cho số đông, và có thể coi, đây là con dao 2 lưỡi. Với các dự án với mô hình này, nếu muốn tham gia đầu tư, lời khuyên của mình là phải tìm hiểu thật kỹ càng về đội ngũ của dự án. Đánh giá xem dự án có đang hoạt động hiệu quả và có vạch ra lịch trình phát triển cụ thể hay không.
